Hayatınız boyunca konsantrasyon, dürtüsellik, huzursuzluk ve planlı olmakla ilgili zorluklar yaşadınız mı? Hiç dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunuz (DEHB) olup olmadığını merak ettiniz mi? DEHB, çocukları etkileyen bir durum olarak bilinmesine rağmen, birçok yetişkin de bunu yaşamaktadır.
DEHB’nin bireyin sosyal ilişkilerine, iş ve okul performansına bozucu etkileri olabilir, ancak DEHB semptomlarını yönetmek için etkili tedaviler mevcuttur. DEHB’nin belirti ve semptomları ile bunu bir ruh sağlığı uzmanıyla ne zaman görüşmeniz gerektiğini öğrenin.
DEHB nedir?
DEHB, devam eden bir dikkatsizlik, hiperaktivite ve/veya dürtüsellik modeliyle ilişkili gelişimsel bir bozukluktur. DEHB semptomları, bireyin günlük aktivitelerine ve ilişkilerine önemli ölçüde bozucu şekilde etki edebilir. DEHB çocuklukta başlar, gençlik yıllarına ve yetişkinliğe kadar devam edebilir.
DEHB belirtileri nelerdir?
DEHB olan kişiler, aşağıdaki semptom türlerinin devam eden bir modelini yaşarlar:
- Dikkatsizlik – dikkati toplamakta güçlük çekme
- Hiperaktivite – çok fazla enerjiye sahip olmak veya çok fazla hareket etmek ve konuşmak
- Dürtüsellik – düşünmeden hareket etme veya kendini kontrol etmekte güçlük çekme
DEHB olan bazı kişilerde esas olarak dikkatsizlik belirtileri vardır. Diğerleri çoğunlukla hiperaktivite-dürtüsellik semptomlarına sahiptir. Bazı insanlarda her iki semptom türü de vardır.
Dikkatsizlik belirtileri, aşağıdakilerle ilgili zorlukları içerebilir:
- Ayrıntıları gözden kaçırmak ya da işte veya diğer faaliyetler sırasında görünüşte dikkatsiz hatalar yapmak
- Rapor hazırlamak, formları doldurmak veya uzun makaleleri gözden geçirmek gibi uzun görevler için dikkati sürdürmekte güçlük yaşamak
- Doğrudan konuşulduğunda dikkatle dinleyememek
- İşyerinde talimatları ve bitirme görevlerini takip etmekte zorluk yaşamak
- Görevleri ve aktiviteleri organize etme ve zamanı yönetmede güçlük yaşamak
- Sürekli dikkat gerektiren görevlerde zorlanmak
- Anahtar, cüzdan ve telefon gibi eşyaları kaybetmek
- İlgisiz düşünceler veya uyaranlarla kolayca dikkati dağılmak
- Fatura ödeme, randevu alma veya aramaları cevaplama gibi günlük aktivitelerde unutkanlık
Hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri şunları içerebilir:
- Aşırı huzursuzluk, uzun süre hareketsiz oturmada zorluk ve/veya kişinin yaptığı faaliyetlerle başkalarını yıpratması
- Eller veya ayakların kıpır kıpır olması
- Boş zaman etkinliklerine sakin ve sessizce katılamamak
- Aşırı konuşmak
- Soruları tam olarak sorulmadan önce cevaplamak
- Sıra beklemekte zorluk çekmek
- Başkalarının sözünü kesme veya araya girme
DEHB ile birlikte anksiyete, duygudurum ve madde kullanım bozuklukları gibi başka zihinsel bozukluklar da ortaya çıkabilir.
DEHB yetişkinlerde nasıl teşhis edilir?
DEHB çocuklukta başlayan ve yetişkinliğe kadar devam eden bir bozukluktur. DEHB tanısı konan yetişkinler, 12 yaşından önce çeşitli DEHB belirtileri yaşarlar. Yetişkin biri olarak, en az beş kalıcı dikkatsizlik belirtisi ve/veya beş kalıcı hiperaktivite-dürtüsellik belirtisi yaşarlar. Bu semptomlar iki veya daha fazla ortamda (örneğin, ev, iş veya okul; arkadaşlar veya akrabalarla; diğer faaliyetlerde) mevcut olmalı ve sosyal, okul veya iş işleyişine bozucu etki etmeli veya kalitesini düşürmelidir.
DEHB’si olabileceğini düşünen yetişkinler, psikiyatri uzmanlarıyla konuşmalıdır. Aile hekimleri gibi birinci basamak sağlık uzmanları, DEHB’yi rutin olarak teşhis eder ve bireyleri ruh sağlığı uzmanlarına yönlendirebilir. Ancak asıl teşhisin bir psikiyatri hekimi tarafından konulması gerekmektedir.
Stres, diğer zihinsel sağlık koşulları ve fiziksel koşullar veya hastalıklar, DEHB’ninkine benzer semptomlara neden olabilir. Bu nedenle, semptomların nedenini belirlemek ve etkili tedavileri belirlemek için bir psikiyatri hekimi tarafından kapsamlı bir değerlendirme gereklidir. Bu değerlendirme sırasında, psikiyatri hekimi, kişinin ruh hali, tıbbi geçmişi ve alkol veya madde kötüye kullanımı gibi diğer sorunlarla mücadele edip etmediğini içeren faktörleri inceleyecektir.
Kapsamlı bir değerlendirme, kişinin çocukluktaki davranış geçmişine ve okul deneyimlerine bakmayı da içerir. Bu bilgiyi elde etmek için, kişinin doktoru eşleri, aile üyeleri, yakın arkadaşları ve kişiyi iyi tanıyan diğer kişilerle konuşmak için izin isteyebilir. Psikiyatrist, bir yetişkinin DEHB tanısı kriterlerini karşılayıp karşılamadığını belirlemek için standart davranış derecelendirme ölçekleri veya DEHB belirti kontrol listeleri kullanabilir. Tanı koyulmadan önce kişi bir klinik psikolog tarafından çalışma belleğine, yürütücü işlevlere (planlama ve karar verme gibi beceriler), görsel ve uzamsal (mekanla ilgili) veya akıl yürütme (düşünme) becerilerine bakan psikolojik testlerden geçebilir.
DEHB yetişkinleri nasıl etkiler?
DEHB’si olan bazı yetişkinler, bunun farkında değillerdir. Bu yetişkinler organize olmanın, bir işe bağlı kalmanın veya randevuları hatırlamanın imkansız olduğunu hissedebilirler. Sabah kalkmak, işe gitmek için hazırlanmak, işe zamanında gitmek ve işte üretken olmak gibi günlük işler özellikle DEHB olup da tanısı konmamış yetişkinler için zorlayıcı olabilir. Bu yetişkinlerin okul, iş ve ilişkilerle ilgili sorunları olabilir. DEHB’li yetişkinler huzursuz görünebilir ve aynı anda birkaç şeyi yapmaya çalışıp, çoğunda başarısız olurlar. Bazen daha büyük ödüller kazanmak için gerekli adımları atmak yerine hızlı düzeltmeleri tercih ederler.
Bir kişiye yetişkinliğe kadar DEHB teşhisi konulamayabilir, çünkü öğretmenler veya aile daha genç yaşta durumu fark etmemiş olabilir, hafif bir DEHB formuna sahip olabilirler veya özellikle işte, yetişkinliğe kadar oldukça iyi idare etmiş olabilirler. Bazen, DEHB tanısı konmamış genç yetişkinler, üniversite dersleri için gereken yoğun konsantrasyon nedeniyle üniversitede akademik sorunlar yaşarlar.
DEHB ve onunla ortaya çıkabilecek diğer zihinsel sağlık durumları için teşhis ve tedavi aramak için asla geç değildir. Etkili tedavi, birçok yetişkin ve aileleri için günlük yaşamı kolaylaştırır.
DEHB’ye ne sebep olur?
Araştırmacılar, DEHB’ye neyin neden olduğundan emin değiller, ancak birçok çalışma genlerin büyük bir rol oynadığını öne sürüyor. Diğer birçok bozukluk gibi, DEHB de muhtemelen çeşitli faktörlerin bir kombinasyonundan kaynaklanır. Genetiğe ek olarak, araştırmacılar DEHB geliştirme riskini artırabilecek olası çevresel faktörleri araştırıyorlar ve beyin yaralanmaları, beslenme ve sosyal ortamların DEHB’de nasıl bir rol oynayabileceğini araştırıyorlar.
DEHB için tedaviler nelerdir?
DEHB tedavisi ilaç, psikoterapi ve diğer davranışsal tedavilerin bir kombinasyonunu içerir.
İlaç tedavisi
Stimülanlar, DEHB tedavisinde kullanılan en yaygın ilaç türüdür. Araştırmalar, bu ilaçların oldukça etkili olabileceğini gösteriyor. Tüm ilaçlar gibi, yan etkileri olabilir ve bir hekimin takibini gerektirir. Stimülan olmayan ilaçlar da mevcuttur ve bazen DEHB olan yetişkinleri tedavi etmek için antidepresanlar reçete edilebilir.
Tüm reçetelerde olduğu gibi, kişi potansiyel DEHB ilaçlarını bir hekimle konuşurken aldığı diğer ilaçları açıklamalıdır. Diyabet, yüksek tansiyon, anksiyete ve depresyon gibi yaygın yetişkin sağlık sorunlarına yönelik ilaçlar, uyarıcılarla etkileşime girebilir. Bu durumda, psikiyatri hekimi başka ilaç seçenekleri önerebilir.
Psikoterapi ve Destek
Araştırmalar, ilaç tedavisinin DEHB’nin temel semptomlarının tedavisinde yeterli olmayabileceğini göstermektedir. Bununla birlikte, bir DEHB tedavi planına psikoterapi eklemek, bireylerin günlük zorluklarla daha iyi başa çıkmasına yardımcı olabilir. Terapi, özellikle DEHB, anksiyete veya depresyon gibi diğer zihinsel bozukluklarla birlikte ortaya çıkarsa yararlıdır.
Bilişsel davranışçı terapi de dahil olmak üzere psikoterapi, DEHB’li bir yetişkinin dikkat ve konsantrasyon zorluklarının daha fazla farkına varmasına ve günlük görevleri tamamlamak için organizasyon ve zaman kullanımını iyileştirme becerileri üzerinde çalışmasına yardımcı olabilir. Örneğin, bireylerin büyük görevleri daha küçük, daha yönetilebilir adımlara bölmelerine yardımcı olabilir. Psikoterapi ayrıca DEHB’li yetişkinlerin güven kazanmasına, dürtüsel ve riskli davranışları kontrol etmesine yardımcı olabilir.
Tamamlayıcı Sağlık Yaklaşımları
Bazı insanlar, DEHB semptomlarını yönetmek için doğal ürünler gibi tamamlayıcı sağlık yaklaşımlarına denk gelebilir. DEHB semptomlarını ve bozukluklarını iyileştirdiği bilimsel olarak kanıtlanmış olan spesifik psikoterapi ve ilaç tedavileridir. DEHB için tamamlayıcı sağlık yaklaşımlarının DEHB semptomlarını iyileştirdiğine dair bir kanıt bulunmamıştır ve kanıt destekli müdahaleler olarak nitelendirilmez.
Nasıl yardım bulabilirim?
Kendinizde veya bir yakınınızda DEHB olabileceğini düşünüyorsanız, mutlaka bir psikiyatri hekimine başvurmalısınız. Tüm devlet ve özel hastanelerin psikiyatri servislerine başvurabilirsiniz. Psikiyatri hekimi sizi muayene ettikten ve bazı testlerin sonuçlarını gördükten sonra ilaç, psikoterapi veya her ikisinin bir arada bulunduğu bir tedaviye başlayacaktır.
Kendime nasıl yardım edebilirim?
Terapi ve ilaç tedavisi DEHB için en etkili tedavilerdir. Bu tedavilere ek olarak, diğer stratejiler semptomların yönetilmesine yardımcı olabilir:
- Özellikle hiperaktif veya huzursuz hissettiğinizde düzenli olarak egzersiz yapın.
- Düzenli, sağlıklı yemekler yiyin.
- Bol bol uyuyun. Yatmadan en az 1 saat önce ekranları kapatmaya çalışın ve her gece 7 ila 9 saat arası uyuyun.
- Zaman yönetimi ve organizasyonu üzerinde çalışın. Zamana duyarlı görevlere öncelik verin ve ödevleri, mesajları, randevuları ve önemli düşünceleri not edin.
- İnsanlarla bağlantı kurun ve ilişkileri sürdürün. Arkadaşlarınızla, özellikle de DEHB ile ilgili zorluklarınızı anlayan destekleyici kişilerle etkinlikler planlayın.
- İlaçları belirtilen şekilde alın ve alkol, tütün ve uyuşturucu kullanmaktan kaçının.
DEHB tanısında kendimi yalnız hissedersem nereye başvurabilirim?
DEHB’li yetişkinler, tanıları hakkında aileleri, arkadaşları ve meslektaşları ile konuşarak sosyal destek ve daha iyi başa çıkma becerileri kazanabilirler. Hayatınızdaki insanlar teşhisinizin farkındaysa, davranışınızı daha iyi anlayacaklardır. Aileler ve çiftler için psikoterapi, ilişki sorunlarına yardımcı olabilir ve ilgili herkese DEHB hakkında bilgi verebilir.
DEHB konusunda benimle görüşmek isterseniz, buradan ulaşabilirsiniz.