Bazı günlerde çok mutlu ve dışa dönük, diğer günlerde alışılmadık derecede üzgün veya endişeli mi hissediyorsunuz? “Yükseliş” dönemleri artan enerji veya aktivite ile birlikte mi gidiyor? “Düşüşler” düşük enerji, umutsuzluk veya genellikle yapmaktan hoşlandığınız şeylerden zevk alamama ve bazen intihar düşünceleri ile birlikte mi geliyor? Bu ruh hali değişimleri uyumayı, odaklanmayı veya işleri halletmeyi zorlaştırıyor mu? Bu semptomları olan bazı kişilerde bipolar bozukluk adı verilen ömür boyu süren ancak tedavi edilebilir bir zihinsel bozukluk vardır.
Bipolar bozukluk nedir?
Bipolar bozukluk, kronik veya epizodik (yani ara sıra ve düzensiz aralıklarla ortaya çıkan) bir zihinsel bozukluktur. Ruh hali, enerji, aktivite, konsantrasyon veya odakta olağandışı, genellikle aşırı ve dalgalı değişikliklere neden olabilir. Bipolar bozukluk bazen daha eski terimler olan manik-depresif bozukluk veya manik depresyon olarak adlandırılır.
Herkes normal iniş çıkışlardan geçer ama bipolar bozukluk farklıdır. Ruh hali değişikliklerinin aralığı aşırı olabilir. Manik dönemlerde, kişi kendini çok mutlu, sinirli veya “yüksek” hissedebilir ve aktivite düzeyinde belirgin bir artış olur. Depresif dönemlerde, kişi çok düşük aktivite düzeyi ile birlikte üzgün, kayıtsız veya umutsuz hissedebilir. Bazı insanlar, manik dönemlere benzeyen, ancak daha az şiddetli ve zahmetli olan hipomanik dönemlere sahiptir.
Çoğu zaman, bipolar bozukluk geç ergenlik (gençlik) veya erken yetişkinlik döneminde gelişir veya başlar. Bazen, çocuklarda bipolar semptomlar ortaya çıkabilir. Belirtiler gelip geçse de, bipolar bozukluk genellikle ömür boyu tedavi gerektirir ve kendi kendine kaybolmaz. Bipolar bozukluk intihar, iş kaybı ve aile uyumsuzluğunda önemli bir faktör olabilir, ancak uygun tedavi daha iyi sonuçlara yol açar.
Bipolar bozukluğun belirtileri nelerdir?
Bipolar bozukluğun belirtileri değişebilir. Bipolar bozukluğu olan bir birey manik dönemler, depresif dönemler veya “karma” dönemler geçirebilir. Karışık bir dönemin hem manik hem de depresif belirtileri vardır. Bu ruh hali bölümleri, bir veya iki hafta veya bazen daha uzun süren semptomlara neden olur. Bir atak sırasında, semptomlar günün büyük bölümünde her gün sürer. Ruh hali dönemleri yoğundur. Duygular yoğundur ve davranış, enerji seviyeleri veya başkaları tarafından fark edilebilen aktivite seviyelerindeki değişikliklerle birlikte gerçekleşir.
| Manik Dönemin Belirtileri | Depresif Dönemin Belirtileri |
|---|---|
| Çok gergin, yüksek, mutlu veya aşırı sinirli veya alıngan hissetmek | Çok üzgün, çökkün veya endişeli hissetmek |
| Gergin veya gergin hissetmek, normalden daha aktif olmak | Yavaşlamış veya huzursuz hissetmek |
| Düşüncelerin artması (yarışması) | Konsantre olma veya karar verme sorunu |
| Uyku ihtiyacının azalması | Uykuya dalmada sorun, çok erken uyanma veya çok fazla uyuma |
| Birçok farklı şey hakkında hızlı konuşmak (“fikirlerin uçuşması”) | Çok yavaş konuşmak, söyleyecek hiçbir şey yokmuş gibi hissetmek veya çok şey unutmak |
| Yiyecek, içecek, cinsellik veya diğer zevkli faaliyetler için aşırı iştah | Hemen hemen tüm faaliyetlere ilgi eksikliği duymak |
| Bir çok şeyi aynı anda yorulmadan yapabileceğini düşünmek | Basit şeyleri bile yapamamak |
| Alışılmadık derecede önemli, yetenekli veya güçlü olduğunu hissetmek | Umutsuz, değersiz hissetmek ya da ölümü, intiharı düşünmek |
Bipolar bozukluğu olan bazı kişiler, bozukluğu olan diğerlerinden daha hafif semptomlara sahip olabilir. Örneğin hipomanik dönemler, kişinin kendini çok iyi hissetmesini ve çok üretken olmasını sağlayabilir; bir şeylerin yanlış olduğunu hissetmeyebilirler. Bununla birlikte, aile ve arkadaşlar, duygudurum dalgalanmalarını ve aktivite seviyelerindeki değişiklikleri normalden farklı bir davranış olarak fark edebilir. Ayrıca hafif hipomanik atakları, şiddetli depresyon izleyebilir.
Bipolar Bozukluk Türleri
Bipolar bozukluğun üç temel türü vardır; hepsi ruh hali, enerji ve aktivite seviyelerinde açık değişiklikler içerir. Bu ruh halleri, aşırı derecede “yüksek”, sevinçli ve enerjili davranış veya artan aktivite seviyeleri (manik dönemler) dönemlerinden çok üzgün, “düşük”, umutsuz veya düşük aktivite seviyeli dönemlere (depresif dönemler) kadar değişir. Bipolar bozukluğu olan kişilerde ayrıca depresyonla değişen normal (ötimik) bir ruh hali olabilir. Bir yılda dört veya daha fazla mani veya depresyon dönemi “hızlı döngü” olarak adlandırılır.
- Bipolar I Bozukluk, en az yedi gün süren (günün çoğunda, hemen hemen her gün) manik ataklar veya manik semptomların hastanede tedavi gerektirecek kadar şiddetli olması ile tanımlanır. Genellikle, tipik olarak en az iki hafta süren ayrı depresif dönemler de meydana gelir. Karışık özelliklere sahip (aynı anda depresyon ve manik semptomları olan) duygudurum bozukluğu atakları da mümkündür.
- Bipolar II Bozukluk, bir depresif epizod ve hipomanik epizod örüntüsü ile tanımlanır, ancak yukarıda açıklanan tam gelişmiş manik ataklar görülmez.
- Siklotimi Bozukluğu, yeterince yoğun olmayan, hipomanik veya depresif dönemler olarak nitelendirilecek kadar uzun sürmeyen, kalıcı hipomanik ve depresif belirtilerle tanımlanır. Semptomlar genellikle yetişkinlerde en az iki yıl, çocuklarda ve gençlerde bir yıl süreyle ortaya çıkar.
- Diğer Tanımlanmamış ve Belirtilmemiş Bipolar ve İlişkili Bozukluklar, tanınan kategorilerin hiçbiriyle eşleşmeyen bipolar bozukluk semptomlarına atıfta bulunan bir kategoridir.
Bipolar Bozuklukla Birlikte Ortaya Çıkabilecek Koşullar
Bipolar bozukluğu olan birçok insan, aşağıdakiler gibi başka zihinsel sağlık bozukluklarına veya rahatsızlıklarına da sahip olabilir:
- Psikoz: Bazen şiddetli mani veya depresyon atakları olan kişilerde halüsinasyonlar veya sanrılar gibi psikotik belirtiler de olabilir. Psikotik belirtiler, kişinin aşırı ruh haline uyma eğilimindedir. Örneğin:
- Mani nöbeti sırasında psikotik belirtiler gösteren biri, gerçekte öyle olmadığı halde ünlü olduğuna, çok parası olduğuna veya özel güçleri olduğuna inanabilir.
- Depresif dönem sırasında psikotik belirtiler gösteren biri, mali açıdan çökmüş ve beş parasız olduğuna veya bir suç işlediğine inanabilir.
- Anksiyete Bozuklukları ve Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Anksiyete bozuklukları ve DEHB genellikle bipolar bozukluğu olan kişilerde bir ek rahatsızlık olarak teşhis edilir.
- Uyuşturucu veya Alkol Kötüye Kullanımı: Bipolar bozukluğu olan kişiler, uyuşturucu veya alkolü kötüye kullanmaya daha yatkındır.
- Yeme Bozuklukları: Bipolar bozukluğu olan kişilerde bazen tıkınırcasına yeme veya bulimia gibi bir yeme bozukluğu olabilir.
Bazı bipolar bozukluk semptomları, diğer hastalıkların semptomlarına benzer ve uzman olmayan kişilerin yanlış tanılar düşünmesine neden olabilir. Örneğin, psikotik belirtileri olan bipolar bozukluğu olan bazı kişilere yanlış şizofreni teşhisi konulabilir. Tiroid hastalığı gibi bazı fiziksel sağlık durumları, bipolar bozukluğun ruh hallerini ve diğer semptomlarını taklit edebilir. Sokak uyuşturucuları bazen duygudurum semptomlarını taklit edebilir, provoke edebilir veya kötüleştirebilir.
Hastalığın seyri boyunca semptomlara (uzunlamasına takip) ve kişinin aile öyküsüne bakmak, kişinin psikoz veya şizofreni ile birlikte bipolar bozukluğu olup olmadığını belirlemede önemli bir rol oynayar.
Bipolar bozukluğa ne sebep olur?
Bipolar bozukluğun kesin nedeni bilinmemektedir. Bununla birlikte, araştırmalar tek bir neden olmadığını göstermektedir. Bunun yerine, çeşitli faktörlerin bir kombinasyonu bipolar bozukluğa katkıda bulur.
Genler
Bipolar bozukluk genellikle ailelerde görülür ve araştırmalar bunun çoğunlukla kalıtımla açıklandığını öne sürer – belirli genlere sahip kişilerin bipolar bozukluk geliştirmesi diğerlerinden daha olasıdır. Birçok gen söz konusudur ve hiçbir gen tek başına bu bozukluğa neden olamaz.
Ancak genler tek faktör değildir. Tek yumurta ikizleri üzerinde yapılan bazı araştırmalar, ikizlerden birinde bipolar bozukluk geliştiğinde bile diğer ikizinde gelişmeyebileceğini bulmuştur. Bipolar bozukluğu olan bir ebeveyni veya kardeşi olan kişilerde bozukluğun kendilerinde gelişme olasılığı daha yüksek olsa da, ailesinde bipolar bozukluk öyküsü olan çoğu kişide hastalık gelişmeyecektir.
Beyin Yapısı ve İşlevi
Araştırmacılar, bipolar bozukluğu olan kişilerin beyin yapısı ve işlevinin, psikiyatrik bozukluğu olmayan kişilerin beyin yapısı ve işlevinden farklı olabileceğini öğreniyorlar. Bu beyin değişikliklerinin doğası hakkında bilgi edinmek, doktorların bipolar bozukluğu daha iyi anlamasına yardımcı olur ve gelecekte bipolar bozukluğu olan kişiler için hangi tedavi türlerinin en iyi sonucu vereceğini tahmin etmeye yardımcı olabilir. Şu anda teşhis, beyin görüntüleme veya diğer testlerden ziyade semptomlara dayanmaktadır.
Bipolar bozukluk nasıl teşhis edilir?
Bipolar bozukluğu teşhis etmek için bir doktor veya bir sağlık kuruluşu şunları yapabilir:
- Tam bir fizik muayene
- Diğer hastalıkları dışlamak için tıbbi testler
- Kişiyi bir psikiyatrist tarafından değerlendirilmesi için yönlendirmek
Bir psikiyatrist, bireyin semptomlarına, yaşam boyu seyrine ve deneyimlerine dayanarak bipolar bozukluğu teşhis eder. Bazı insanlar teşhis edilmeden önce yıllarca bipolar bozukluk yaşarlar. Bunun nedeni şunlar olabilir:
- Bipolar bozukluğun diğer bazı ruh sağlığı bozukluklarıyla ortak belirtileri vardır. Doktor, kişinin şizofreni veya depresyon gibi farklı bir bozukluğu olduğunu düşünebilir.
- Aile ve arkadaşlar semptomları fark edebilir, ancak semptomların daha önemli bir sorunun parçası olduğunun farkına varamazlar.
- Bipolar bozukluğu olan kişilerin genellikle başka sağlık durumları vardır ve bu da doktorların bipolar bozukluğu teşhis etmesini zorlaştırabilir.
Bipolar bozukluk nasıl tedavi edilir?
Tedavi, bipolar bozukluğun en şiddetli formlarına sahip olanlar da dahil olmak üzere birçok kişiye yardımcı olur. Psikiyatri hekimleri bipolar bozukluğu ilaçlar, psikoterapi veya tedavilerin bir kombinasyonu ile tedavi eder.
İlaçlar
Bazı ilaçlar bipolar bozukluğun semptomlarını kontrol etmeye yardımcı olabilir. Bazı kişilerin birkaç farklı ilacı denemesi ve en iyi sonucu verenleri bulmadan önce doktorlarıyla işbirliği yapması gerekebilir. Psikiyatristlerin reçete ettiği en yaygın ilaç türleri arasında duygudurum düzenleyiciler ve atipik antipsikotikler bulunur. Lityum gibi duygudurum düzenleyiciler, duygudurum dönemlerini önlemeye veya ortaya çıktıklarında şiddetini azaltmaya yardımcı olabilir. Lityum ayrıca intihar riskini de azaltır. Uykuyu veya kaygıyı hedefleyen ek ilaçlar bazen tedavi planının bir parçası olarak duygudurum düzenleyicilere eklenir.
Her ilacın risklerini ve faydalarını anlamak için doktorunuzla konuşun. Yan etkilerle ilgili endişelerinizi hemen doktorunuza bildirin. İlk önce doktorunuzla konuşmadan ilacı durdurmaktan kaçının.
Psikoterapi
Psikoterapi, bir kişinin rahatsız edici duygu, düşünce ve davranışları tanımlamasına ve değiştirmesine yardımcı olmayı amaçlayan çeşitli tedavi teknikleri için kullanılan bir terimdir. Psikoterapi, bipolar bozukluğu olan kişilere ve ailelerine destek, eğitim, beceri ve stratejiler sunabilir. Psikoterapi genellikle ilaçlarla birlikte kullanılır. Bazı psikoterapi türleri (örneğin bilişsel davranışçı terapi, kişilerarası terapi, sosyal ritim terapisi), ilaçlarla birlikte kullanıldığında bipolar bozukluk için etkili bir tedavi olabilir.
Diğer Tedaviler
Bipolar semptomlarını yönetmeye yardımcı olabilecek ek tedavilere de başlanabilir:
- Elektrokonvülsif terapi, insanların bipolar bozukluğun şiddetli semptomlarından kurtulmasına yardımcı olabilecek bir beyin stimülasyon prosedürüdür. Bu tür bir terapi genellikle, yalnızca diğer tedaviler (ilaç veya psikoterapi gibi) denendikten sonra bir hastanın hastalığı düzelmediyse veya intihar riski ve katatoni (tepkisizlik) durumunda olduğu gibi hızlı yanıtın gerekli olduğu durumlarda düşünülür.
- Yürüyüş, yüzme veya bisiklete binme gibi düzenli ve yoğun egzersizler depresyon ve anksiyeteye yardımcı olur, daha iyi uykuyu teşvik eder. Kalbiniz ve beyniniz için sağlıklıdır. Yeni bir egzersiz rejimine başlamadan önce doktorunuza danışın.
- Günlük ruh hali semptomlarını, tedavileri, uyku düzenlerini ve yaşam olaylarını kaydeden bir yaşam çizelgesi tutmak, hastanın kendisinin ve doktorlarının bipolar bozukluğu izlemesine ve tedavi etmesine yardımcı olabilir.
Bitkisel veya doğal takviyeler ve bunların bipolar bozukluğu nasıl etkileyebileceği konusunda çok fazla araştırma yapılmamıştır. Herhangi bir takviye almadan önce doktorunuzla konuşun. İlaçlarla birlikte alınan takviyeler, ciddi yan etkilere veya yaşamı tehdit eden ilaç reaksiyonlarına neden olabilir.
Bipolar Bozuklukla Başa Çıkma
Bipolar bozuklukla yaşamak zor olabilir, ancak bunu kendiniz, bir arkadaşınız veya sevdiğiniz biri için kolaylaştırmanın yolları vardır.
- Tedaviye başlayın ve buna bağlı kalın! İyileşme zaman alır ve kolay değildir. Ancak tedavi, daha iyi hissetmeye başlamanın en iyi yoludur.
- Doktor ve psikoterapi randevularını not alın.
- Tüm ilaçları belirtildiği şekilde alın.
- Yapısal aktiviteler: Yemek yeme ve uyuma için bir rutin oluşturun. Yeterince uyuduğunuzdan ve egzersiz yaptığınızdan emin olun.
- Ruh hali değişimlerinizi tanımayı öğrenin.
- Tedavinize bağlı kalmaya çalışırken yardım isteyin.
- Sabırlı olun; iyileştirme zaman alır.
- Sosyal destek her zaman yardımcı olur.
Bipolar bozukluğun ömür boyu süren bir hastalık olduğunu unutmayın, ancak uzun süreli, devam eden tedavi semptomları kontrol etmeye yardımcı olabilir ve sağlıklı bir yaşam sürmenizi sağlayabilir.
Tedavi Bulma
Bipolar bozukluk için tüm devlet ve özel hastanelerin psikiyatri servislerine başvurabilirsiniz.
Bipolar bozukluk konusunda ben den destek almak isterseniz, buraya tıklayın.