Tekrarlayan, istenmeyen ve kontrol edilemeyen düşüncelerden rahatsız olan veya belirli davranışları tekrarlamaya zorlanan kişilerde obsesif kompulsif bozukluk (OKB) olabilir. OKB’yi karakterize eden düşünce ve davranışlar günlük yaşamın işleyişini bozabilir, ancak tedavi insanların semptomlarını yönetmesine yardımcı olabilir.
OKB nedir?
OKB, insanları tekrarlayan davranışlarda bulunmaya (kompülsiyon) yönlendirebilen, kontrol edilemeyen, yinelenen düşünceler (obsesyon – takıntı) ile karakterize, yaygın, uzun süreli bir hastalıktır.
Herkes ara sıra bir şeyleri tekrar kontrol etme ihtiyacı veya endişe duysa da, OKB ile ilişkili semptomlar şiddetli ve kalıcıdır. Bu semptomlar sıkıntıya neden olabilir ve günlük aktivitelere müdahale eden davranışlara yol açabilir. OKB’si olan kişiler, kaygıdan geçici olarak kurtulmanın bir yolu olarak, her gün bir saatten fazla bir süre boyunca bir şeyleri tekrar tekrar kontrol etme veya rutinleri gerçekleştirme dürtüsü hissedebilirler. OKB semptomları tedavi edilmezse, bu davranışlar iş, okul ve kişisel ilişkileri bozabilir ve sıkıntı duygularına neden olabilir.
OKB semptomları çocuklukta, 10 yaş civarında veya genç erişkinlikte, 20-21 yaşlarında ortaya çıkma eğilimindedir ve genellikle erkeklerde kızlardan daha erken ortaya çıkar. Çoğu kişiye, genç yetişkinliğe ulaştıklarında OKB teşhisi konur.
OKB’nin belirti ve semptomları nelerdir?
OKB’si olan kişilerde obsesyonlar, kompulsiyonlar veya her ikisi birden olabilir.
Obsesyonlar, kaygıya neden olan tekrarlayan düşünceler, dürtüler veya zihinsel görüntülerdir. Yaygın obsesyonlar şunları içerir:
- Mikrop kapma veya hastalanma korkusu
- Bir şeyi unutma, kaybetme veya yanlış yere koyma korkusu
- Birinin davranışı üzerindeki kontrolünü kaybetme korkusu
- Başkalarına veya kendine yönelik agresif düşünceler
- Cinsellik, din veya şiddet konularında istenmeyen, yasak veya tabu düşünceler
- Simetrik veya mükemmel bir düzende şeylere sahip olma arzusu
Kompulsiyonlar, bir kişinin obsesif bir düşünceye yanıt olarak yapma dürtüsünü hissettiği tekrarlayan davranışlardır. Yaygın kompülsiyonlar şunları içerir:
- Aşırı temizlik veya el yıkama
- Eşyaları belirli, kesin bir şekilde sipariş etme veya düzenleme
- Kapının kilitli olduğu veya fırının kapalı olduğu gibi şeyleri tekrar tekrar kontrol etme
- Kompulsif sayma
OKB olup olmadığını nasıl anlarım?
Tüm ritüeller veya alışkanlıklar kompülsiyon değildir. Herkes bazen bir şeyleri iki kez kontrol eder. Genel olarak, OKB’si olan kişiler:
- Obsesif düşüncelerini veya kompülsif davranışlarını aşırı olarak kabul etseler bile kontrol edemez.
- Bu takıntılı düşüncelere veya zorlayıcı davranışlara günde en az 1 saat ayırır.
- Zorlayıcı davranışlar veya ritüeller yaparken zevk almaz, ancak obsesif düşüncelerin neden olduğu kaygıdan kısa süreli bir rahatlama hissedebilir.
- Bu düşünce veya davranışlardan dolayı günlük yaşamda önemli sorunlar yaşarlar.
OKB’si olan bazı kişilerde tik bozukluğu da vardır. Motor tikler; göz kırpma ve diğer göz hareketleri, yüz ekşitme, omuz silkme, baş veya omuz silkme gibi ani, kısa, tekrarlayan hareketlerdir. Yaygın vokal tikler; tekrarlayan boğaz temizleme, koklama veya homurdanma seslerini içerir. OKB’si olan kişilerde ayrıca teşhis edilmiş bir duygudurum bozukluğu veya anksiyete bozukluğu olması yaygındır.
OKB belirtileri gelip gidebilir, zamanla hafifleyebilir veya kötüleşebilir. OKB’si olan kişiler, obsesyonlarını tetikleyen durumlardan kaçınarak kendilerine yardım etmeye çalışabilir ya da kendilerini sakinleştirmek için alkol veya uyuşturucu kullanabilirler. OKB’li yetişkinlerin çoğu, kompülsif davranışlarının bir anlam ifade etmediğini kabul etse de, bazı yetişkinler ve çoğu çocuk davranışlarının sıra dışı olduğunu fark etmeyebilir. Ebeveynler veya öğretmenler genellikle çocuklarda OKB semptomlarını tanır.
Sizde veya çocuğunuzda OKB olabileceğini düşünüyorsanız, olası semptomlar hakkında bir sağlık uzmanıyla görüşün. Tedavi edilmediği takdirde OKB hayatın her alanına müdahale edebilir.
OKB’ye ne sebep olur?
OKB’nin kesin nedenleri bilinmemektedir; bununla birlikte, çeşitli faktörler, bozukluğu geliştirme ihtimalinin artmasıyla ilişkilidir.
Genetik, OKB ile ilişkili bir faktördür. Çalışmalar, OKB’li birinci derece bir akrabaya (ebeveyn, kardeş veya çocuk) sahip olmanın, bozukluğu geliştirme ihtimalinin artmasıyla ilişkili olduğunu göstermiştir. Bilim adamları, kesin olarak OKB’ye yol açan herhangi bir gen veya gen grubu tanımlamadılar, ancak genetik ve OKB arasındaki bağlantıyı araştıran çalışmalar devam ediyor.
Genetiğe ek olarak, diğer biyolojik faktörler de rol oynayabilir. Beyin görüntüleme çalışmaları, OKB’si olan kişilerin sıklıkla beynin frontal korteks ve subkortikal yapılarında, davranışları ve duygusal tepkileri kontrol etme yeteneğinin altında yatan beyin alanlarında farklılıklar olduğunu göstermiştir. Araştırmacılar ayrıca, bazı beyin bölgelerinin, beyin ağlarının ve biyolojik süreçlerin, obsesif düşüncelerde, zorlayıcı davranışlarda ve ilişkili korku ve kaygıda önemli bir rol oynadığını bulmuşlardır. OKB semptomları ile beynin bölümleri arasındaki bağlantıyı daha iyi anlamak için araştırmalar devam etmektedir.
Bazı araştırmalar, çocukluk çağı travması ile obsesif-kompulsif belirtiler arasında bir ilişki olduğunu bildirmiştir. Bu ilişkiyi anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
OKB nasıl tedavi edilir?
İlk adım, aile hekiminizle semptomlarınız hakkında konuşmaktır. Doktorunuza sorular sormak ve bilgi vermek tedavinizin kalitesini artırabilir.
Aile hekiminiz fiziksel bir muayene yapacak ve belirtilerinizin başka hastalıklardan veya koşullardan kaynaklanmadığından emin olmak için size sağlık geçmişinizi soracaktır. Doktorunuz, daha fazla değerlendirme veya tedavi için sizi bir psikiyatrist veya klinik psikolog gibi bir ruh sağlığı uzmanına yönlendirebilir.
OKB tedavisi tipik olarak belirli psikoterapi türlerini (bilişsel davranışçı terapi gibi), ilaç tedavisini veya ikisinin bir kombinasyonunu içerir. Bir ruh sağlığı uzmanı, farklı tedavi seçeneklerinin yararları ve riskleri hakkında sizi bilgilendirir ve sizin için en iyi tedaviyi belirlemenize yardımcı olabilir. Bazen OKB’si olan kişilerde anksiyete, depresyon ve beden dismorfik bozukluğu gibi başka psikiyatrik hastalıklar da vardır. Tedaviye karar verirken bu diğer bozuklukları da dikkate almak önemlidir.
Tedavi planınızı takip etmeniz önemlidir çünkü hem psikoterapi hem de ilaç tedavisi biraz zaman alabilir. OKB için mevcut tedaviler, bozukluğu olan birçok kişinin semptomlarını yönetmesine, günlük aktivitelere katılmasına ve tam, aktif bir yaşam sürmesine yardımcı olur.
Psikoterapi
Psikoterapi, OKB’li yetişkinler ve çocuklar için etkili bir tedavidir. Araştırmalar, bilişsel davranışçı terapi (BDT) ve diğer davranışçı terapilerin (alışkanlığı tersine çevirme eğitimi gibi) birçok insan için ilaç tedavisi kadar etkili olabileceğini göstermektedir. Bazıları için psikoterapi, ilaçla birlikte kullanıldığında en etkili yol olabilir.
Araştırmalar, “Maruz Bırakma ve Tepki Önleme” adı verilen belirli bir BDT türünün ilaca iyi yanıt vermeyen kişilerde bile zorlayıcı davranışları azaltmada etkili olduğunu göstermektedir. Bu terapi yöntemi ile insanlar kompulsiyonlarını tetikleyen bir durumda (kirli nesnelere dokunmak gibi) zaman harcamaları ve tipik kompulsiyonlarını (el yıkama gibi) yapmaları engellenir. Bu yaklaşım ilk başta kaygı duygularına neden olsa da, çoğu insan için tedaviye devam ettikçe kompulsiyonlar azalır.
OKB’si olan çocuklar, OKB semptomlarını tanıma ve yönetme konusunda aile üyelerinden ve ruh sağlığı uzmanlarından ek yardıma ihtiyaç duyabilir. Ruh sağlığı uzmanları, çocukların OKB semptomlarını okulda ve evde yönetebilmeleri için stres yönetimi ve desteği artırma stratejileri belirlemek için genç hastalarla çalışır.
İlaç tedavisi
Psikiyatri hekiminiz, OKB tedavisine yardımcı olmak için ilaç reçete edebilir. Serotonin geri alım inhibitörleri (SRI’lar), OKB tedavisi için reçete edilen en yaygın ilaç türüdür.
Seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar) dahil olmak üzere SRI’lar genellikle depresyonu tedavi etmek için kullanılır ve ayrıca OKB semptomlarının tedavisinde de faydalıdır. SRI tedavisi ile semptomların düzelmeye başlaması 8 ila 12 hafta kadar sürebilir ve OKB tedavisi, tipik olarak depresyon tedavisinde kullanılandan daha yüksek SRI dozları gerektirebilir. Bazı insanlar için bu ilaçlar baş ağrısı, mide bulantısı veya uyku güçlüğü gibi yan etkilere neden olabilir.
İnsanlar ilaca farklı şekillerde yanıt verirler, ancak OKB’si olan çoğu insan, ilaçların, genellikle psikoterapi ile birlikte semptomlarını yönetmelerine yardımcı olabileceğini keşfeder.
Psikiyatri hekiminiz, yan etkileri veya yoksunluk belirtilerini en aza indirmek için ilaç dozlarını zaman içinde ayarlayabilir. İlk önce doktorunuz ile konuşmadan ilaçlarınızı almayı bırakmayın. Psikiyatristiniz, durumunuzu izlemek için sizinle birlikte çalışarak, tedavi planını güvenli ve etkili bir şekilde ayarlayabilecektir.
Diğer Tedaviler
2018’de FDA, dirençli depresyon tedavisinde kullanılan transkraniyal manyetik stimülasyonun (TMS) OKB’li yetişkinler için ek bir tedavi olarak kullanımını onayladı.
Tedavinin Ötesinde: Yapabilecekleriniz
OKB ile ilişkili stres ve kaygıyı yönetmek için yapabileceğiniz birkaç önemli şey vardır.
- Tutarlı bir uyku programı oluşturun.
- Düzenli egzersizi rutininizin bir parçası haline getirin.
- Sağlıklı ve dengeli beslenin.
- Güvenilir aile ve arkadaşlardan destek isteyin.
Yardım için nereye gidebilirim?
Nereden yardım alacağınızdan emin değilseniz, aile hekiminiz başlamak için iyi bir yerdir. Aile hekiminiz, sizi OKB tedavisi konusunda deneyimli ve belirtilerinizi değerlendirebilecek bir psikiyatrist veya klinik psikolog gibi nitelikli bir ruh sağlığı uzmanına sevk edebilir.
Bunun yanında devlet ve özel hastanelerin psikiyatri polikliniklerine başvurabilirsiniz.
OKB konusunda benden destek almak isterseniz, buradan ulaşabilirsiniz.